Հառիճավանքի Թրբանճյան ընծայարան

Հառիճավանքը գտնվում է ՀՀ Շիրակի մարզի Հառիճ գյուղում։ Միջնադարյան Հայաստանի հոգևոր-մշակութային նշանավոր կենտրոններից է եղել: 7-րդ դարից սկսած՝ Հառիճավանքում գործել է դպրոց, որը եղել է միջնադարյան Հայաստանի գրչության նշանավոր կենտրոններից մեկը:

Հառիճավանքի դպրոցից մեզ են հասել այնտեղ ընդօրինակված ձեռագրերի մի շարք պատառիկներ, ինչպիսին օրինակ 1209 թվականին Հառիճավանքում մանրանկարիչ Մարգարեի ձեռքով լրացված, ծաղկած և կազմված հնագույն ձեռագիր Ավետարանի հիշատակարանից մի թերթ է:

Մեզ հասած հաջորդ ձեռագիրը 1219 թվականի է՝ գրված Աբասի որդի Գրիգորի առաջնորդության ժամանակ: Այս ժամակահատվածում գրչության արվեստը Հառիճի դպրոցում ծաղկում էր։ Հետագա դարերում Հառիճի դպրոցի գործունեության մասին հավաստի տվյալներ չկան։ 13-րդ դարի կեսերին մոնղոլ-թաթարական արշավանքների հետևանքով վանքն ամայության է մատնվել, և ընդհատվել է դպրոցի գործունեությունը։

Հռչակավոր Հառիճավանքը նորից վերակենդանացավ 18-րդ դարի առաջին կեսից սկսած, երբ ռուս-թուրքական պատերազմի հետևանքով տասնյակ հազարավոր հայեր Արևմտյան Հայաստանից գաղթեցին Արևելյան Հայաստան և բնակություն հաստատեցին Շիրակում, Գուգարքում և այլուր:

Հառիճավանքը դարձավ Կարսից հեռացած Ստեփանոս արքեպիսկոպոս Խաժակյանի նստավայրը և իբրև արքեպիսկոպոսանիստ, վերածվեց նորագաղթ հայերի մտավոր և մշակութային կենտրոնի:

1850-ական թվականների սկզբին Ալեքսանդրապոլում վանքի կարիքները հոգալու համար հիմնվեց հայ երիտասարդներից կազմված մի ընկերություն: Ընկերության նախագահ դարձավ հայտնի բանասեր Կարապետ Կոստանյանի հայրը` Հովսեփ ավագ քահանա Կոստանյանը:

1856-1857թթ. այնտեղ բացվել է կիսագիշերօթիկ դպրոց:

1872թ. դպրոցն ունեցել է 64 աշակերտ, 32-ը` գիշերօթիկ, 32-ը` երթևեկ:

1887թ. եղել է երկդասյա դպրոց` հինգ բաժանմունքով:

1896թ. ցարական կառավարությունը փակել է այն. վերաբացվել է տասը տարի անց:

1907թ. դարձել է երկսեռ ծխական դպրոց` գործելով Ղփչաղ (Հառիճ) գյուղում:

1907-1908 ուստարում ունեցել է հինգ ուսուցիչ, 109 աշակերտ:

1913-1914 ուստարում դարձել է վեցամյա, հետագայում` միջնակարգ:

1887-1889թթ. Հառիճի դպրոցում է սովորել է Ավ. Իսահակյանը:

1890-ականներին Հառիճավանքում գործունեություն է ծավալել Կոմիտաս Վարդապետը:

Խորհրդային տարիներին Հառիճավանքում գործել է հանրակրթական դպրոց, այնուհետև թանգարան:

Հառիճավանքում կրթական կյանքը վերածնվել է 2011 թվականին: Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Երկրորդ Ծայրագույն Պատրիարք և Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ջանքերով և Թրբանճյան ընտանիքի միջոցներով Հառիճավանքում վերաբացվեց Գևորգյան հոգևոր ճեմարանին կից հոգևոր ընծայարան, որն ուներ 8 ուսանող:

Ընծայարանի առաջին հոգևոր տեսուչն է եղել Հոգեշնորհ Տ. Հարություն աբղ. Կիրակոսյանը (2011-2012):

2013 թ. ապրիլին ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության կողմից Հառիճավանքի ընծայարանին տրամադրվել է ավագ դպրոցի կրթական ծրագրեր իրականացնելու արտոնագիր:

Ընծայարանը կրթական բոլոր ծրագրերն, ուսումնական պլանները ստանում է Կրթության և գիտության նախարարությունից, ավարտական քննություններն ընծայարանում ևս կազմակերպվում են ավագ դպրոցի կրթական ծրագրերին համապատասխան՝ նախարարության հետ համատեղ: Ընծայարանում իրականացվում են ուսումնական բոլոր այն ծրագրերը, որոնք իրականացվում են հանրապետության ավագ դպրոցներում, սակայն ի հավելումն այդ առարկաններին` այստեղ լրացուցիչ անցնում են հոգևոր բնույթի այլ առարկաներ:

2013 թ․ ընծայարանի սաների թիվը 56 էր:

2012-2017թթ. ընծայարանի տեսուչ է եղել Տ. Նշան աբեղա Հմայակյանը:

2017-2022թթ․ Հառիճի Թրբանճյան ընծայարանի տեսուչն էր Տ. Ղևոնդ աբեղա Սաղաթելյանը

2022 թվականից տեսուչն է Տ. Վաչե աբեղա Մկրտչյանը:

2012-2021թթ. Հառիճի Թրբանճյան ընծայարանը տվել է 90 շրջանավարտ, որոնց ճնշող մեծամասնությունն ընդունվել է Գևորգյան հոգևոր ճեմարան և առանձնացել բարձր պատրաստվածությամբ: Այլ բուհեր ընդունված շրջանավարտները ևս իրենց ուսման մեջ աչքի են ընկել բարձր առաջադիմությամբ, կարգապահությամբ և մարդկային, քրիստոնեական բարձր արժեքներով:

2012-2019թթ. Հառիճավանքում կատարվել են մեծածավալ շինարարական աշխատանքներ`բարեկարգվել է վանքի տարածքը, հիմնովին վերանորոգվել Ս. Աստվածածին եկեղեցու հյուսիսային ավանդատունը, ամրակայվել վանքի պատերը, կատարվել տանիքային վերանորոգչական աշխատանքներ:

Տեր և տիկին Ջերալդ և Փատրիսիա Թրբանճյանների (Լոս Անջելես, ԱՄՆ) ազնիվ բարերարությամբ, 2017 թվականի հունիսի 19-ին, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի նախագահությամբ, տեղի ունեցավ Հառիճավանքի Թրբանճյան ընծայարանի հիմնանորոգված մասնաշենքի նորամուտի արարողությունը:

Հառիճի Թրբանճյան ընծայարանը գործում է Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հոգածության ներքո:

Ընծայարանը ակտիվ համագործակցում է Շիրակի մարզի ավագ դպրոցների հետ, կատարվում են փոխադարձ այցելություններ և համատեղ միջոցառումներ: Համատեղ միջոցառումներ են կազմակերպվում նաև Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիայի Գյումրու մասնաճյուղի հետ:

Բացի համատեղ միջոցառումներից, ընծայարանը հանդես է գալիս նաև նախաձեռնություններով՝ կազմակերպելով ինտելեկտուալ մրցույթներ, ուխտագնացություններ, շաբաթօրյակներ: Հառիճի Թրբանճյան ընծայարանի սաները բարձ արդյունքներ են գրանցել նաև հանրապետական օլիմպիադաներում:

Տեսուչ՝ Տ. Վաչե աբեղա Մկրտչյան

Էլ. Հասցե` [email protected]

Հեռ.` 0244-5-82-13

Ֆեյսբուքյան էջ` www.facebook.com